GDYŃSKIE SZANTY

Jednym z elementów folkloru morskiego są pieśni morza zwane szantami. Narodziły się one na żaglowcach, gdzie śpiewane były od XVII wieku do początków XX wieku. Powstały w celu praktycznym do synchronizacji pracy na statku. Gdy praca na statkach została zmechanizowana szanty zniknęły z żaglowców, jednak ich dziedzictwo kulturowe zostało ocalone, a pieśni zaczęły być śpiewane w celach rozrywkowych. Zostały one chętnie zaadoptowane przez żeglarzy pływających na jachtach.  W Gdyni kultura morska jest głęboko zakorzeniona. Morze to nie tylko praca na statkach, ale też styl życia i sposób spędzania czasu. Tak więc obok statków pasażerskich, towarowych, kutrów rybackich i marynarki wojennej w porcie cumuje sporo jachtów. W mieście działają dwie przystanie żeglarskie i 8 klubów żeglarskich. Jest to też port macierzysty dla wielu majestatycznych żaglowców. A jak żagle to i szanty. Są one częścią żywego folkloru miasta wyrosłego z morza. W niniejszym artykule przedstawiono obecność pieśni morza w życiu miasta, opisano miejscowe zespoły, tawerny, festiwale .

Szanty może śpiewać każdy, nie tylko żeglarz czy marynarz. Teksty morskich pieśni są w Gdyni powszechnie znane. W mieście mieszkają jednak muzycy zajmujący się zawodowo tym gatunkiem muzycznym. Funkcjonuje kilka zespołów szantowych, w których w składach znajdują się gdyńscy muzycy np. Johny Roger, ETK Gdynia, Atlantyda, Mechanicy Shanty, Smugglers, czy Marian Wrycza Band. Jednak jeden z gdyńskich zespołów zasługuje na szczególną uwagę. Mowa tu o działającym od 2012 roku Męskim Chórze Szantowym Zawisza Czarny. Jest to zespół o tyle wyjątkowy, jako iż tworzona przez niego muzyka jest autentyczna. Jest to bowiem jedyny w Polsce pływający chór szantowy. Każdego roku zespół odbywa podróż na żaglowcu Zawisza Czarny jako samowystarczalna wachtowa załoga odwiedzając bałtyckie porty dając tam koncerty. W skład chóru wchodzi 50 osób w wieku od 18 do 70 lat. Jest przykładem żywego folkloru morskiego, załogi kultywującej tradycje morskie. Chór swoje próby odbywa w budynku gdyńskiej mariny i regularnie koncertuje w różnych miejscach miasta.

Szanty dla portowego miasta są tym samym co pieśni góralskie dla miejscowości górskich. Kapele przygrywające w góralskich karczmach to wszechobecnie spotykane zjawisko. Szanty grane na żywo w portowych tawernach nie są aż tak wypromowane i powszechne jednak taki zwyczaj również istnieje. Miejsca z koncertami szantowymi naturalnie znajdują się również w Gdyni.

W niedalekiej przeszłości prawdziwą świątynią miłośników pieśni żeglarskich był klub Contrast Cafe działający przy plaży miejskiej od 1993 roku. Do 2014 roku był to klub szantowy, jeden z kilku działających w Polsce. Koncerty szantowe odbywały się tu trzy razy w tygodniu, a latem na zewnątrz lokalu działała scena letnia, z których szanty nosiły się po gdyńskiej plaży. W latach 2004-2018 w wybrane niedziele organizowane były tu unikalne rodzinne biesiady – „szanty dla dzieci” skierowane do najmłodszych wilków morskich. Niestety obecnie bar zmienił profil. Koncerty organizowane są już tylko okazyjnie – kilka razy w roku. Za każdym razem lokal przeżywa wtedy prawdziwe oblężenie, brakuje miejsc stojących, a pod sceną praktykowane są szalone tańce.  W Contraście najchętniej występują zespoły Trzy Majtki oraz Formacja. Cykliczne koncerty szantowe odbywają się w dwóch innych tawernach – od 2000 roku w Zielonej Tawernie na Skwerze Kościuszki w poniedziałki i wtorki (Johny Roger) i częściowo w piątki (Piotr Horbaczewski) oraz od 2006 roku w Tawernie Orłowskiej przy przystani rybackiej w Orłowie w piątki i soboty (m.in. Johny Roger, Marian Wrycza Band, Szantymentalni, Sea Lords, Matelot). Kolejnym miejscem, gdzie posłuchać można szant na żywo jest Hotel Nadmorski. Koncerty w ramach cyklu „Nadmorskie spotkania z piosenką żeglarską” urządzane są od 2003 roku, początkowo w nieistniejącym już Barze u Szypra, a od 2005 roku do czasów obecnych w hotelowym klubie muzycznym Venezia. Wydarzenie organizowane jest w każdą pierwszą środę miesiąca. Bardzo sporadycznie koncerty są organizowane także w klubie studenckim Bukszpryt o żeglarskim wystroju na Grabówku (tradycje szantowe już od lat 80-tych!), w irlandzkim pubie Donegal w centrum miasta oraz w innych lokalach. Szant odgrywanych z płyty można natomiast posłuchać na co dzień na galeonie Dragon cumującym przy Molo Południowym. W sezonie umilają czas podczas rejsów po Zatoce, poza sezonem przygrywają w urządzonej pod pokładem restauracji.  Dawniej koncerty szantowe odbywały się także w takich lokalach jak Piwnica Agharta (nie istnieje), Tawerna Boat House (nie istnieje), Tawerna Dwa Światy oraz na galeonie Dragon. Wszystkie te wydarzenia miały miejsce w pierwszej dekadzie XXI wieku, kiedy popularność szant była największa. W latach 2016-2018 pieśni morza można było też okazyjnie posłuchać w Restauracji Gard w hotelu Marriott przy Nabrzeżu Prezydenta.

Doskonałą okazją do posłuchania szant są festiwale piosenki żeglarskiej. Swój festiwal o długiej tradycji posiada i Gdynia. Na przełomie lipca i sierpnia organizowany jest Bałtycki Festiwal Piosenki  Morskiej. Jego historia sięga 1986 roku. Do dnia dzisiejszego odbyło się już 35 edycji, a w zmaganiach konkursowych wzięło udział przez ten czas kilkaset zespołów. Impreza może się pochwalić faktem, iż na jego scenie występował ostatni żyjący zawodowy szantymen Stan Hugil pracujący przed wojną na żaglowcach. Festiwal początkowo organizowany był w czerwcu w ramach Dni Morza. Pierwsza odsłona miała miejsce w klubie Bukszpryt oraz na scenie na Skwerze Kościuszki. Od następnej edycji koncerty odbywały się na Skwerze, a koncerty finałowe na scenie Teatru Muzycznego. W szranki stawało wtedy ze sobą około stu zespołów. Oprócz koncertów organizowane były imprezy towarzyszące – festyny, żeglarskie barwne pochody. W latach 90-tych festiwal odbywał się w Muszli Koncertowej na Placu Grunwaldzkim obok teatru. W latach 2001-2002 impreza organizowana była w przystani żeglarskiej. W 2003 roku festiwal został urządzony podczas wielkiego Zlotu Żaglowców na Skwerze Kościuszki co przyczyniło się do sukcesu frekwencyjnego, a sama impreza zebrała rewelacyjne recenzje. Z tego też względu od 2004 roku festiwal organizowany był na plaży miejskiej. Od 2005 roku zmieniła się jednak jego formuła – zrezygnowano z imprez towarzyszących oraz z przesłuchań konkursowych. Od tego momentu odbywają się tylko koncerty gwiazdorskie. Koncerty na plaży miały niesamowity klimat i cieszyły się ogromną popularnością. W 2014 roku w związku z organizacją kolejnego zlotu żaglowców festiwal odbył się w porcie rybackim. W przyszłym roku powrócono na plażę, ale niestety po raz ostatni, gdyż zabrakło wsparcia ze strony władz miasta i organizatora sceny klubu Contrast. Festiwal musiał znaleźć sobie nowe miejsce. W 2016 roku powrócił na Plac Grunwaldzki (wyjątkiem był 2018 rok, kiedy zorganizowano imprezę na końcu Mola Południowego w związku z remontem muszli). Obecnie główną sceną jest Muszla Koncertowa na Placu Grunwaldzkim (w 2020 roku festiwal zorganizowano w dwóch miejscach, oprócz Muszli także na Darze Pomorza). Festiwal jest imprezą niebiletowaną, trwającą w zależności od środków finansowych od 1 do 3 dni. Gospodarzem imprezy jest zespół Atlantyda, który każdego roku pojawia się na scenie. Często usłyszeć można też takich wykonawców jak Marek Szurawski, zespół Klang, czy zespół Cztery Refy. Część występów artystycznych skierowana jest też do dzieci.

Inną doroczną imprezą jest zlot jachtów z duszą Próchno i Rdza, który odbywa się jesienią na zakończenie sezonu w Gdyni od 2015 roku. W jego ramach w hangarze YK Stal w gdyńskiej marinie organizowany jest koncert szantowy.

Unikalnymi scenami plenerowych koncertów szantowych są pokłady żaglowców. Odbywają się one praktycznie każdego roku. W ostatnich dwóch latach najczęściej na Darze Pomorza (5 razy w 2019 roku, 2 razy w 2020 roku), ale również na Darze Młodzieży (2017), Zawiszy Czarnym (2017,2020), a nawet na okręcie Błyskawica (2018). 

Koncerty szantowe towarzyszą również uroczystościom o morskim charakterze np. Dni Morza, uroczyste wypłynięcia Daru Młodzieży, rocznice żaglowców, zloty żaglowców itp. (w ostatnich dwóch latach przykładowe wydarzenia to Tydzień Zawiszy, 100 lecie Marynarki Wojennej, 35 lat Daru Młodzieży, 90 lat Daru Pomorza). Koncerty odbywają się okazjonalnie również w innych miejscach, np. podczas osiedlowych festynów, w szkołach i na uczelniach, w kościołach, w osiedlowych domach kultury, w centrach handlowych, czy też w Sali Koncertowej Portu Gdynia (jedyna biletowana impreza szantowa).  

Oczywiście muzyki żeglarskiej słuchać można nie tylko na mieście, ale także w domowym zaciszu. W płyty zespołów szantowych zaopatrzyć można się w sklepie muzycznym Puls przy ul. Wójta Radtkego obok Hali Targowej.

Spora liczba muzyków i mnogość koncertów świadczy o wysokiej popularności szant w Gdyni. Jednak niestety największy boom na szanty już przeminął co najlepiej obrazuje przykład plaży miejskiej. Plaża ta przez długie lata słynęła z tego, iż wieczorową letnią porą rozbrzmiewały tu szanty ze sceny Contrastu. Wyjątkowa atmosfera plaży miejskiej przyciągała rzesze ludzi. Ostatni koncert na plaży odbył się jednak w 2015 roku. Mimo to, obserwując zaangażowanie lokalnej społeczności szantowej oraz zapotrzebowanie na ten rodzaj muzyki należy żywić nadzieję, iż szanty znów powrócą na plażę. Póki co muzyka żeglarska płynie z innych równie klimatycznych miejsc – gdyńskich tawern, żaglowców, czy Muszli Koncertowej.

Miejsca z muzyką szantową:

Zielona Tawerna (Aleja Jana Pawła II 11) – koncerty w poniedziałki i wtorki
Tawerna Orłowska (Ulica Orłowska 3) – koncerty w piątki i soboty
Contrast Cafe (Bulwar Nadmorski) – koncerty kilka razy w roku
Klub muzyczny Venezia (Ulica Juliana Ejsmonda 2 )– koncerty w pierwszą środę miesiąca
Galeon Dragon (Nabrzeże Pomorskie, Molo Południowe) – odtwarzana muzyka szantowa podczas rejsów i w restauracji
SV Dar Pomorza, SV Dar Młodzieży, SY Zawisza Czarny, ORP Błyskawica – okazyjne koncerty na pokładach statków
Bałtycki Festiwal Piosenki Morskiej – festiwal szantowy na Placu Grunwaldzkim (przełom lipca i sierpnia)
Zlot Próchno i Rdza – koncert w październiku w hangarze Yacht Klubu Stal w przystani żeglarskiej