Wielki Kack to południowa dzielnica Gdyni, która w ostatnich latach dynamicznie przekształciła się z kaszubskiej wsi w nowoczesną miejską dzielnicę. Jest niezwykła z tego względu, iż zachowała swój kaszubski charakter, a relikty dawnej wsi wciąż są tutaj obecne. Usłyszeć tu można kaszubską mowę, nazwy ulic nawiązują do kaszubskich nazw, odbywają się kaszubskie festyny,w miejscowym kościele występują dekoracyjne elementy związane z kulturą kaszubską, odprawiane są msze św. i plenerowe nabożeństwa majowe w języku kaszubskim, a turystyczne tablice informacyjne zawierają teksty w tym języku. Zachowało się również centrum dawnej wsi z zabytkowymi domami oraz kościołem. Wielki Kack to także dzielnica o wielkich walorach przyrodniczych. Znajduje się tu kilka niezwykłych i nieoczywistych miejsc, które kryją w sobie wiele tajemnic i pozwalają spojrzeć na Gdynię z zupełnie innej perspektywy. Niniejsze opracowanie zabierze czytelnika w podróż po południowych rubieżach Wielkiego Kacka, gdzie można się poczuć jak w górach lub w krainie jezior, a dokładnie na Lisią Górę, nad Jezioro Kackie i do Źródła Marii.
Lisia Góra
Jest to wzniesienie (139 m.n.p.m) mieszczące się w pobliżu ulicy Ornej i Obwodnicy. Od strony północnej znajduje się tu efektowne odkryte piaskowe zbocze. Równie efektowne jest podejście tą stroną góry. Z drugiej strony wzgórze jest zalesione. Określenie Lisia Góra pochodzi od zamieszkujących tu lisów. Inna nazwa - Szrederowa Góra pochodzi od nazwiska dawnego gospodarza terenu. U podnóża góry działa spora stadnina koni z zabytkowymi budynkami stajni i gospodarstwa (1930 r.). Podziwiać można tu liczne konie i kuce oraz oczywiście zażyć też można jazdy konnej. Z góry rozpościera się panorama Wielkiego Kacka i Karwin. Zimą jest to popularne miejsce do zjazdów na sankach, latem miejsce palenia ognisk. W 1945 roku mieściło się tu stanowisko ogniowe nazywane Wzgórzem 138,5, z którego bronili się Niemcy. Znajdowały się tu dwa działa przeciwlotnicze, działo przeciwpancerne i reflektor. Niemcy zniszczyli stąd 5 radzieckich czołgów przebywających na Glinnej Górze (Fikakowo). Ostatecznie jednak Armia Czerwona zdobyła górę. Jedyną pamiątką po tym okresie jest drewniany wojskowy barak dla żołnierzy z 1943 r. mieszczący się obok stajni. Niegdyś góra była większa, ale w latach 70-tych oraz 90-tych uszczupliła ją działalność kopalni żwiru. Część ziemi posłużyła do budowy pobliskiej obwodnicy.
Jezioro Kackie
Od Lisiej Góry i stadniny koniny dzieli tylko krok od kolejnej atrakcji. W Wielkim Kacku podziwiać bowiem możemy pamiątki, które pozostawił za sobą lodowiec. Najbardziej znanym takim miejscem jest Jezioro Kackie. Obecnie są to rozległe podmokłe łąki między ul. Podleśną a torami kolejowymi pod względem prawnym stanowiące użytek ekologiczny. Dawniej znajdowało się tu płytkie przezroczyste jezioro lobeliowe. Wymienione było po raz pierwszy w dokumencie z 1353 roku. Uprawiano tu rybołówstwo, które regulowane było stosownymi dokumentami. Określały one zakres połowów możliwych dla sołtysa i dla zwykłych chłopów. Poławiano tu szczupaki, liny, okonie, karasie i płotki. Archeolodzy znaleźli tu średniowieczną dłubankę, którą obecnie można oglądać w muzeum etnograficznym w Toruniu. W związku z tym, iż większość wielkokackich ziem przeznaczonych była pod uprawy, mieszkańcy borykali się z brakiem odpowiedniej ilości pastwisk. W tym celu w okolicach 1905 roku jezioro zostało osuszone na potrzeby pastwiska i rozparcelowane wśród wielkokackich rolników. Wykonano odpływ w kierunku Rzeki Kaczej (dzisiejszy Potok Przemysłowy). W wyniku zaniedbanej melioracji po 1930 roku jezioro częściowo wyłoniło się i osuszono je ponownie w roku 1935. Tereny pozostawały nadal podmokłe, zdarzały się przypadki utonięć zwierząt, a także chłopców pracujących przy wypasie. W 1945 roku podczas toczonych działań wojennych w tutejszych bagnach zakopał się czołg radziecki, który do dzisiaj znajduje się pod ziemią na wysokości dworca. W latach 70-tych pojawił się niezrealizowany nigdy pomysł budowy w tym miejscu blokowiska. W 1979 roku w efekcie zapchania odpływu przez miejscową młodzież gruzem z budowy ulicy Orłowskiej (Wielkopolskiej) łąki zostały zalane tworząc po raz trzeci w historii jezioro. Głębokość akwenu dochodziła maksymalnie do 4 m. Zorganizowano tu kąpielisko, pojawiły się ryby (w tym karasie w masowej ilości), działała też wypożyczalnia łódek w jedynym domu położonym nad jeziorem (pozostałością po nim jest słup energetyczny). Zimą urządzano tu lodowisko. Jednak po 4 latach istnienia jeziora po raz trzeci je osuszono powiększając odpływ, gdyż stwierdzono, iż jezioro może zagrażać nasypowi kolejowemu. Ostatecznie zarzucono pomysł zabudowy terenu. Łąki były wykorzystywane gospodarczo do połowy lat 90-tych poprzez sianokosy i wypas bydła. W 2008 roku ustanowiony został tu użytek ekologiczny, co oznacza iż mimo, że teren posiada wielu prywatnych właścicieli nie ma możliwości zabudowy łąk. Na obszarze występują rzadkie gatunki roślin i zwierząt – głównie gady i płazy, ale także regularnie gniazduje tu para żurawi. W kilku miejscach występują tu malownicze oczka wodne. Przy łąkach z obu stron znajdują się tablice informacyjne. Po łąkach można spacerować wytyczonymi ścieżkami. Należy jednak unikać zapuszczania się poza ścieżki, gdyż ziemie te są nadal podmokłe.
Źródło Marii
Z jeziora urokliwą trasą przez łąki i las przejść można do trzeciego punktu podróży. Jest to malowniczy obszar źródła Potoku Źródła Marii. Źródło Marii to obecnie popularne miejsce kultu religijnego i wypoczynku, a także punkt wypadowy do wycieczek po wielkokackim lasie. Ze źródła wypływa strumień, który łączy się z innymi strumieniami wypływającymi z okolicznych łąk tworząc Potok Źródła Marii dawniej nazywany Kaczym Potokiem. Pierwotnie woda źródlana wybijała na powierzchnie tworząc mały staw, obecnie źródło znajduje się całkowicie pod ziemią. Miejscowi Kaszubi od najdawniejszych czasów nazywają to miejsce Brzãczka, gdyż źródlana woda wypływała z lasu i spływała wodospadem charakterystycznie „brzecząc”. Od XIX wieku do 1921 roku źródło oficjalnie nazywane było Cesarskim Źródłem (wg niektórych relacji ustawione było tu popiersie cesarza) na pamiątkę wydarzenia, kiedy to odpoczywać miał tu sam cesarz lub też ważny dostojnik niemiecki. W 1921 roku w pobliżu Źródła zbudowano linię kolejową. Wodospad ujarzmiono budując kamienne stopnie, po których od teraz spływała woda. Podczas prac budowlanych doszło do wypadku, kiedy to wagonik niespodziewanie ruszył na pracujących robotników. Cudem wszyscy się uratowali. Jako wotum dziękczynne w następnym roku na środku Źródła na cokole ustawiono figurę Matki Boskiej. Wtedy to przyjęto oficjalną nazwę Źródło Marii. Od tego momentu miejsce pełni funkcje religijne, rekreacyjne i integracyjne. Organizowano tu uroczystości, nabożeństwa majowe oraz doroczne majówki z potańcówkami, które odbywały się na nieistniejącej polanie nad źródłem. Miejsce stało się celem wycieczek i spacerów. Figura została zniszczona w 1945 roku podczas działań wojennych. Zastąpiona została kolejnymi - druga figura stała w latach 1946-1951, trzecia w latach 1951-1967 (obecnie znajduje się na Kaczych Bukach), czwarta w latach 1967-2006 (obecnie w kościele św. Wawrzyńca). Dzisiejsza figura stanęła w 2006 roku, a w 2018 roku została odnowiona po tym jak została zdewastowana przez nieznanych sprawców. W latach powojennych do kapliczki odbywały się pielgrzymki z Wielkiego Kacka oraz z Małego Kacka. Początkowo nadal organizowano tu uroczystości i zabawy. Jednak miejsce to było solą w oku socjalistycznej władzy. W 1975 roku po wybudowaniu ujęcia wody i kanalizacji, źródło ujarzmiono, wodę poprowadzono rurami, a wodospad zlikwidowano. Źródło straciło swój urok. Co więcej w 1973 roku dostęp do miejsca utrudniono budując obwodnicę bez wiaduktu drogowego na ul. Źródło Marii odcinając w ten sposób Wielki Kack od Źródła i likwidując ciągłość ulicy prowadzącej do Źródła. Było to celowe działanie ówczesnych władz mających na celu marginalizacje religijnego znaczenia Źródła. Co prawda nadal odbywały się tu niewielkie uroczystości religijne, jednak w latach 80-tych i 90-tych Źródło stało się miejscem wielu głośnych demoralizujących młodzieżowych imprez, później zakazanych przez proboszcza. Miejscu przywrócono dawny blask. W 1993 roku wokół cokołu założono oczko wodne i urządzono teren zielony, zamontowano także poidełko z wodą pochodzącą bezpośrednio ze źródła położonego 80 metrów pod ziemią. Krajowy Zjazd Delegatów Wodociągów Najczystszych Ujęć Wody uznał wodę ze źródła za jedną z najczystszych w kraju. W 2009 roku w bezpośrednim sąsiedztwie wybudowano stację uzdatniania wody. W 1995 roku przywrócono tradycyjne pikniki - do 2012 roku odbywały się dwa razy w roku (w dniu 3 maja oraz 15 sierpnia), a obecnie tylko w maju (15 sierpnia odprawiana jest obecnie wyłącznie msza święta). Wydarzenia te poprzedzają nabożeństwa odprawiane częściowo w języku kaszubskim. Obecni są wtedy Kaszubi w strojach regionalnych, a czasami oprawę wzbogacają także zespoły kaszubskie. Obecnie majówkę obchodzi się zdecydowanie mniej huczniej i krócej niż dawniej, choć festyn nadal cieszy się ogromną popularnością. Ponadto przez cały maj we wtorki i w niedziele wierni spotykają się pod figurką Maryi na nabożeństwach majowych odprawiając modlitwy i pieśni (we wtorki w języku kaszubskim, w niedziele w języku polskim). 15 sierpnia święci się tu zioła, kwiaty i plony. Obecnie w skład kompleksu Źródła Marii wchodzą: liczne ławki, tablice informacyjne, poidełko, figurka Maryi na wysepce oczka wodnego, urządzona zieleń oraz scena. Całość oprawiona jest zielenią lasu. Woda, która wypływa ze źródła uznawana jest za leczniczą. Wg mieszkańców do dzisiaj pomaga ona na choroby skóry, zapalenia nerwu, czy ból gardła. Zgodnie z relacją jednej z miejscowych kobiet, która posiadała ciężko chorą wnuczkę, we śnie ukazała się jej Matka Boska zalecająca m.in. napojenie dziecka wodą ze źródełka. Po niedługim czasie dziewczynka cudownie ozdrowiała. Powszechnie wierzy się także, że oświadczyny przy Źródle gwarantują udane małżeństwo.
Śródleśne Łąki
Wielkokacki las pełny jest terenów bagiennych oraz przestronnych podmokłych śródleśnych łąk. Około 10 tysięcy lat temu powstały tu jeziora polodowcowe, które jeszcze w czasach prahistorycznych wyschły (do okresu współczesnego zachowało się jedynie pobliskie Jezioro Kackie). Łąki te od najdawniejszych czasów rozpalały wyobraźnie kacan, którzy wierzyli w nadprzyrodzoną ilość demonów zamieszkujących te okolice. Zachowały się opowieści o Błędnych Ognikach, które płonącym światełkiem wabiły na bagna, z których nie było już powrotów. Widziano tu też diabłów przesypujących złoto, Rokitnika mylącego drogi, Mogilnika nad miejscami tragicznych utonięć, ale także dobrych opiekunów lasu – Borówca i Borową Ciotkę. Dzisiaj łąki to malownicze dzikie tereny, na których występują rzadkie gatunki roślin i zwierząt (m.in. żurawie). Wyróżnia się kilka łąk: Książe Łąki (w pobliżu Źródła Marii), Krowie Łąki (najdalej wysunięte na południe, obecnie zarośnięte), Tasza (zachował się tu staw – pamiątka po dawnym jeziorze, obecnie teren prywatny), Zarosłe Łąki i Krowie Łąki. Te dwie ostatnie warte są odwiedzenia. Zarosłe Łąki to właściwie dwie rozległe łąki położone w lesie. Ze względu na walory przyrodnicze bardzo atrakcyjne. Zamiennie stosuje się dwie nazwy dla dwóch łąk: suche Kocie Łąki w głębi lasu, gdzie swoje źródło ma strumyk współtworzący Potok Źródła Marii oraz Krowie Bagno bliżej skraju lasu. Te drugie w ostatnich latach zostały obficie zalane tworząc niewielkie jeziorko oraz spore bagno. Z kolei Końskie Łąki to rozległa łąka położona w głębi lasu, gdzie swoje źródło ma drugi strumyk współtworzący Potok Źródła Marii. Są stosunkowo suche, a przez środek wzdłuż strumyka zasadzono charakterystyczny rząd drzew. Na skraju łąki znajduje się tablica informacyjna. Do wszystkich tych miejsc łatwo można się dostać korzystając z leśnych traktów. Łąki stanowią wciąż niezbyt popularne miejsce wypoczynku dzięki czemu można tu odpocząć od miejskiego zgiełku i podziwiać życie dzikiej przyrody.
Więcej na temat niezwykłych wielkokackich miejsc oraz barwnej historii Wielkiego Kacka poczytać można na moim drugim blogu dedykowanym całościowo tej dzielnicy – http://kacewie.blogspot.com/
 |
| Orientacyjna mapa okolic z oznaczonym proponowanym przebiegiem trasy krajoznawczej (na czerwono trasa podstawowa Lisia Góra - Jezioro Kackie - Źródło Marii, na zielono opcjonalne trasy dodatkowe do śródleśnych łąk) |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz